Zmiany w
prawie spadkowym
prawie spadkowym
Nowe przepisy ułatwiające odrzucenie spadku przez osobę małoletnią wchodzą w życie 15 listopada br. Dziecko, które dziedziczy, bo rodzic zrzekł się tego prawa, nie potrzebuje już zgody sądu, by również odmówić przyjęcia spadku. Wystarczy oświadczenie.
Pewnie nieraz zdarzyło się wam puścić wodze fantazji, w których to daleki krewny przekazuje wam po śmierci swój majątek, a wy w jednej chwili stajecie się właścicielami fortuny. Niestety rzeczywistość potrafi rozczarować. Zamiast wspaniałej posiadłości, luksusowego samochodu czy milionów na koncie zmarły (lub osoba uznana za zmarłą) może zostawić po sobie długi.
W czasach powszechnego zaciągania kredytów, pożyczek i innych zobowiązań finansowych nietrudno o sytuację, w której wysokość zadłużenia osoby przekazującej spadek przekracza wartość aktywów spadkowych (pieniędzy, nieruchomości lub samochodu). Wówczas taki spadek najlepiej odrzucić.
Jak postępować w imieniu dziecka?
O ile samo otwarcie spadku ma charakter nieuchronny (następuje w chwili śmierci spadkodawcy), to już nabycie spadku zależy od woli spadkobiercy. Może on go przyjąć lub odrzucić oświadczeniem złożonym m.in. przed notariuszem w terminie sześciu miesięcy od uzyskania informacji o dziedziczeniu.
W momencie, gdy to rodzic decyduje się odrzucić spadek – dzieje się tak głównie ze względu na wysokie zadłużenie spadkodawcy – często dziedziczą jego małoletnie dzieci.
Zgodnie z dotychczas obowiązującymi przepisami w takiej sytuacji procedura odrzucenia rozpoczyna się od nowa. Co więcej, jest bardziej skomplikowana. Aby osoba małoletnia mogła odrzucić spadek, w ciągu sześciu miesięcy, rodzic musi uzyskać zgodę sądu rodzinnego.
Dlaczego? Bo choć rodzic ma prawo dokonywać czynności prawnych za swoje niepełnoletnie dziecko, to w przypadkach szczególnie ważnych, a do takich zalicza się właśnie m.in. przyjęcie lub odrzucenie spadku, zgodę powinien wyrazić sąd rodzinny. Teraz to się zmieni.
Znowelizowane prawo spadkowe
Od 15 listopada br. zaczną obowiązywać nowe, prostsze przepisy, które pozwalają rodzicom odrzucić spadek w imieniu swoich małoletnich dzieci bez konieczności uzyskania zezwolenia sądu, jeżeli dzieci te odziedziczyły spadek na skutek odrzucenia go przez rodzica.
Jak to będzie wyglądało w praktyce? Po zmianie wystarczy jedynie notarialne oświadczenie złożone przez obojga rodziców lub przez rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska.
Co ważne, spadek jednocześnie odrzucają wszyscy zstępni rodziców dziecka, a więc i jego rodzeństwo. To pozwala uniknąć sytuacji, w której rodzice, korzystając z przysługującego im prawa do reprezentowania małoletniego, mogliby wpływać na sytuację swoich dzieci, np. składając oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu jednego z nich i tym samym doprowadzając do nabycia spadku przez inne dziecko.
A co w przypadku, gdy rodzice nie będą zgodni co do decyzji lub jeśli spadek przyjmie pełnoletnie rodzeństwo dziecka? Wtedy to sąd wypracuje stanowisko najlepsze z punktu widzenia dobra dziecka.
Dziedziczenie długów. Jak się tego ustrzec?
Warto podkreślić, że nowe zasady będą stosowane także do spadków otwartych przed 15 listopada 2023 r., o ile termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku nie upłynął przed dniem wprowadzenia nowelizacji.
Porozmawiaj z notariuszem
Jak skutecznie odrzucić spadek przez małoletniego, będzie się można dowiedzieć już 18 listopada podczas Dnia Otwartego Notariatu. To już 14. edycja inicjatywy, której celem jest edukacja prawna obywateli. W tym roku, po raz pierwszy po przerwie spowodowanej pandemią, wydarzenie odbędzie się również stacjonarnie. Z notariuszami będzie można skontaktować się także telefonicznie oraz online (transmisja na żywo na profilu Porozmawiaj z notariuszem na Facebooku oraz zadając pytania na Messengerze). Hasło 14. Dnia Otwartego Notariatu to "Porozmawiaj z notariuszem o zmianach w prawie spadkowym i ich skutkach".
Warto także wiedzieć, że bezpłatnych informacji prawnych notariusze udzielają przez cały rok podczas dokonywania czynności notarialnej. Wynika to ze specyfiki zawodu, obowiązku pozostania bezstronnym oraz zadbania o bezpieczeństwo prawne wszystkich stron. Tym m.in. notariusze różnią się od adwokatów czy radców prawnych, których zadaniem jest dbanie o interesy reprezentowanej strony.
Adresy spotkań stacjonarnych, numery telefonów, pod którymi będą dyżurowali eksperci w całej Polsce, formularz do zadania pytania online oraz wszystkie niezbędne informacje można znaleźć na stronie inicjatywy Porozmawiaj z notariuszem.
Ktoś zapisał ci w testamencie majątek? Uważaj, bo być może będziesz musiał podzielić się nim z innymi. A może bliska ci osoba nie uwzględniła cię w swojej ostatniej woli? Nie oznacza to, że odejdziesz z niczym. W przepisach zostało dokładnie wskazane, co i komu należy się nawet w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił testament. Działa tu instytucja zachowku, która w ostatnim czasie przeszła istotną zmianę. Sprawdź, jakie masz prawa.
Czy wiesz, że nawet jeśli testament mówi inaczej, to najbliżsi i tak otrzymają część majątku spadkodawcy? Przepisy przewidują tu rodzaj prawnej tarczy, która chroni najbliższych przed zaskakującymi często postanowieniami ostatniej woli zmarłego.
Mowa o zachowku, czyli gwarancji, że bliscy nie zostaną z niczym, nawet gdy testament wydaje się przekreślać ich oczekiwania.
Z testamentem i bez
Mówiąc o zachowku, trzeba najpierw wspomnieć o instytucji dziedziczenia ustawowego.
To taki sposób przekazywania majątku zmarłej osoby, w sytuacji, gdy nie ma testamentu. Określa on, kto i w jakiej kolejności ma prawo do spadku. Zasady tego rodzaju dziedziczenia są ściśle określone przez prawo pod względem części, jakie przypadają na danego spadkobiercę.
Dziedziczenie testamentowe z kolei dotyczy sytuacji, w której zmarły za życia sporządził testament, czyli dokument określający, kto ma odziedziczyć jego majątek i w jakich częściach. Testament pozwala testatorowi dysponować swoim majątkiem po śmierci w sposób, który może odbiegać od ustawowego porządku dziedziczenia.
Co jednak, gdy zmarły postanowił do całego majątku powołać jedną osobę lub wybraną instytucję, czyli zupełnie lub częściowo pominął tych, którym spadek przypadłby, gdyby dziedziczyli go na podstawie ustawy? W takiej sytuacji osoby, które byłyby uprawnione do dziedziczenia w drodze ustawy mają prawo wystąpić do spadkobierców wskazanych w testamencie z roszczeniem o zachowek.
Zachowek – komu i ile się należy?
Zachowek przysługuje osobom najbliższym: małżonkowi, tzw. zstępnym (czyli dzieciom, wnukom itd.) oraz rodzicom, jeśli spadkodawca nie ma żadnych żyjących potomków. Wartość zachowku to połowa wartości udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeśli uprawniony jest stale niezdolny do pracy lub małoletni – otrzymuje dwie trzecie wartości tego udziału.
Na przykład wyobraźmy sobie, że po swojej śmierci pozostawiasz majątek o wartości 900 tys. zł. Zgodnie z prawem, gdybyś nie zostawił testamentu, twoje dwoje dzieci i twoja żona, która jest zdolna do pracy, odziedziczyliby po tobie po równo, czyli każde z nich otrzymałoby jedną trzecią majątku, czyli 300 tys. zł na osobę.
Jednak jeśli zostawiłbyś po sobie testament inaczej regulujący ten podział, to żona i dzieci mogliby żądać od spadkobierców testamentowych określonych kwot, które wyrównywałyby im należne w ramach instytucji zachowku części majątku. I tak na każde niepełnoletnie dziecko przypada po 200 tys. zł (dwie trzecie z ich ustawowej części spadku, czyli dwie trzecie z 300 tys. zł). Żona w takiej sytuacji otrzyma 150 tys. zł (czyli połowę z jej ustawowej części spadku, czyli połowę z 300 tys. zł). Pozostała część trafi do innych osób, które wskazałeś w testamencie.
Zachowek według nowych przepisów
Od 22 maja 2023 r. obowiązują nowe regulacje dotyczące zachowku, które wprowadzają istotne zmiany dla osób uprawnionych oraz dla tych, którzy są zobowiązani do jego wypłaty. Zmiany te wynikają z ustawy o fundacji rodzinnej i dotyczą m.in. możliwości obniżenia wartości zachowku, jego rozłożenia na raty, odroczenia terminu płatności, a także możliwości zrzeczenia się prawa do zachowku.
Nowelizacja przepisów przewiduje, że wartość zachowku może być obniżona, jeśli spadkobierca otrzymał jakieś świadczenia od fundacji rodzinnej. Ponadto osoba, która zobowiązana jest do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku, może teraz wnioskować o rozłożenie płatności na raty. Kolejnym udogodnieniem jest możliwość odroczenia terminu płatności, a nawet obniżenie sumy zachowku przez sąd przy uwzględnieniu np. stanu majątkowego stron.
Jak zrezygnować z zachowku?
Nowością jest również możliwość zawarcia umowy o zrzeczenie się prawa do przyszłego zachowku. Osoba, która chce tak zrobić, musi się porozumieć z przyszłym spadkodawcą, czyli z osobą, po której mogłaby dziedziczyć. Przyszły spadkodawca i spadkobierca ustawowy podpisują umowę, w której mogą zdecydować, że strona uprawniona do zachowku w ogóle rezygnuje z dziedziczenia po tej osobie (co automatycznie oznacza rezygnację z prawa do zachowku), czy też jedynie rezygnuje z zachowku, ale nadal ma możliwość dziedziczenia ustawowego, jeśli nie będzie testamentu.
Takie umowy muszą być spisane u notariusza, żeby były ważne.
Zapytaj notariusza
O zmiany dotyczące zachowku – także dziedziczenia oraz innych spraw związanych z bezpiecznym przekazywaniem majątku – będzie można zapytać notariuszy podczas 14. już edycji Dnia Otwartego Notariatu 18 listopada.
Tego dnia w godzinach 10 - 16 notariusze będą dostępni dla zainteresowanych osób w całej Polsce. Można będzie z nimi porozmawiać osobiście w wyznaczonych lokalizacjach w 19 miastach w Polsce, telefonicznie pod wskazanymi numerami, a także online poprzez streaming live i czat. Już teraz można zadawać pytania przez formularz dostępny na stronie wydarzenia. Odpowiedzi na nie zostaną udzielone w czasie streamingu na żywo.
Wszystkie szczegóły dostępne są na stronie inicjatywy Porozmawiaj z notariuszem. Tam można zadać pytanie w formularzu oraz sprawdzić terminy i możliwości innych form kontaktu.
Już 15 listopada 2023 r. otworzy się nowy rozdział w historii polskiego prawa spadkowego. Jedna z kilku zmian, które wejdą w życie, dotyczy zawężenia kręgu spadkobierców ustawowych w sytuacjach, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, a spadek mógłby przypaść dziadkom lub ich dzieciom i wnukom.
Dziedziczenie to proces, w wyniku którego prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jego następców. W polskim systemie prawnym rozróżniamy dwa główne typy dziedziczenia: ustawowe i testamentowe.
Dziedziczenie ustawowe w Polsce wchodzi w grę, kiedy spadkodawca nie pozostawił testamentu albo osoby w nim wskazane nie mogą lub nie chcą być spadkobiercami. Wówczas to zasady wskazane w ustawie określają kto, w jakiej kolejności i w jakiej części dziedziczy majątek po zmarłym.
W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci spadkodawcy oraz małżonek lub małżonka. Jeśli zmarły nie pozostawił dzieci (zmarły przed nim), ich rolę przejmują kolejne pokolenia zstępnych.
W przypadku braku zstępnych do spadku powołany jest małżonek zmarłego oraz jego rodzice. Jeśli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, jego część przechodzi na rodzeństwo spadkodawcy lub ich zstępnych.
W sytuacji, gdy nie ma ani zstępnych, ani małżonka, ani rodziców, ani rodzeństwa czy zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w równych częściach.
Ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych
Nowelizacja prawa spadkowego przynosi istotne zmiany w zakresie dziedziczenia ustawowego, gdy zmarły nie pozostawił najbliższych krewnych.
Zgodnie z dotychczasowymi regulacjami w przypadku braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy spadek przypadał dziadkom. Jednak, jeśli którekolwiek z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, jego część spadku przechodziła na ich zstępnych, co mogło prowadzić do sytuacji, w której do dziedziczenia byli powoływani krewni bardzo daleko spokrewnieni ze spadkodawcą.
Nowe przepisy wprowadzają ograniczenie, zgodnie z którym w przypadku śmierci dziadków spadkodawcy ich rola w dziedziczeniu nie przechodzi już na dalszych zstępnych, takich jak cioteczne lub stryjeczne wnuki. Zmiana ta oznacza, że do dziedziczenia będą powoływane jedynie dzieci dziadków, czyli wujowie i ciotki spadkodawcy, oraz ich dzieci, czyli kuzyni. Dalsi zstępni dziadków, czyli tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki, zostają wyłączeni z kręgu spadkobierców ustawowych.
Ta zmiana ma na celu eliminację sytuacji, w których osoby niemające żadnej więzi ze zmarłym, a często nawet nieświadome jego istnienia, są niespodziewanie powoływane do spadku. W przeszłości takie osoby były zmuszane do przechodzenia przez skomplikowane i obciążające procedury odrzucenia spadku, co generowało niepotrzebne komplikacje i wydłużało postępowania spadkowe.
Odrzucenie spadku nadal pozostaje możliwe zarówno u notariusza, jak i w sądzie, ale oczekuje się, że dzięki nowym regulacjom liczba takich przypadków znacząco się zmniejszy.
Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo
Warto wiedzieć, że zamieszania związanego z realizacją dziedziczenia ustawowego można uniknąć poprzez spisanie testamentu. W polskim systemie prawnym dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym i pozwala na indywidualne kształtowanie postanowień spadkowych.
Warto jednak pamiętać, że testament może być przedmiotem sporów prawnych, jeśli zostanie zakwestionowany przez potencjalnych spadkobierców ustawowych, którzy czują się pokrzywdzeni jego postanowieniami. W takich przypadkach sąd może badać ważność testamentu i jego zgodność z przepisami prawa.
Z tego względu przy sporządzaniu testamentu zaleca się skorzystanie z pomocy notariusza. Notariusz nie tylko zapewni, że dokument będzie spełniał wszystkie wymogi formalne, ale również wyjaśni skutki prawne związane z dokonaniem takiej czynności.
Zapytaj notariusza
O zmiany dotyczące dziedziczenia, ale także inne sprawy związane z bezpiecznym przekazywaniem majątku będzie można zapytać notariuszy podczas 14. edycji Dnia Otwartego Notariatu w sobotę 18 listopada.
Tego dnia w godzinach 10-16 notariusze będą dostępni dla zainteresowanych osób w całej Polsce. Można będzie z nimi porozmawiać osobiście w wyznaczonych lokalizacjach w 19 miastach w Polsce, telefonicznie pod wskazanymi numerami, a także online poprzez streaming live i czat. Już teraz można zadawać pytania przez formularz dostępny na stronie wydarzenia – odpowiedzi na nie będą udzielane w czasie streamingu na żywo.
Wszystkie szczegóły dostępne są na stronie https://www.porozmawiajznotariuszem.pl/dzien-otwarty-notariatu/. Tam można zadać pytanie w formularzu oraz sprawdzić terminy i możliwości innych form kontaktu.
Dzień Otwarty Notariatu to inicjatywa społeczna samorządu notarialnego, która ma na celu edukację społeczeństwa w zakresie tych obszarów prawa, które wiążą się z czynnościami notarialnymi. Za jej organizację odpowiadają Krajowa Rada Notarialna oraz izby notarialne, we współpracy z Rejestrami Notarialnymi sp. z o.o. oraz Fundacją na rzecz Bezpiecznego Obrotu Prawnego. Głównym celem inicjatywy jest podnoszenie świadomości prawnej wśród obywateli, szczególnie w obszarach dotyczących umów i czynności notarialnych.